Elburg in 1572

In het jaar 1572 was de kleine stad Elburg al vroeg onderdeel van het strijdtoneel. Het stadje aan de Zuiderzee was van strategisch belang. Toen duidelijk werd dat de watergeuzen in Holland voet aan wal kregen, riepen de stadsbestuurders van Elburg begin mei de hulp in van boeren uit de omgeving. Ze kregen de opdracht om ’s nachts te waken en moesten de onveilige Zuiderzee in de gaten houden. Een aanval vanaf de binnenzee was een reëel gevaar. Zeker nadat Enkhuizen op 21 mei in handen van de geuzen kwam.Boeren moesten in Elburg werken aan de stadsverdediging, waaronder het uitbaggeren van de stadsgracht. De plattelandsbestuurders weigerden echter de opdracht uit te voeren, wat leidde tot irritatie.

Toen Zutphen op 10 juni door graaf Willem van den Bergh werd ingenomen, werd de situatie voor Elburg nog dreigender. Onmiddellijk adviseerde het Hof Elburg en Harderwijk om meer dan ooit scherp de wacht houden. De meeste burgers wilden absoluut geen garnizoen in de stad en het stadsbestuur was het nog altijd gelukt om een garnizoen buiten de deur te houden. Maar de stad kreeg begin juni toch 25 schutters uit de buurt van Elst. Eerst werd op 4 juli Harderwijk aangevallen en ingenomen. De regeringsgezinde hopman van het kasteel daar, Pieter van Remunde, droop met zijn soldaten af richting Elburg, waarbij hij het nieuws uit Harderwijk meenam. Het garnizoen  was in de tussentijd aangegroeid tot honderd soldaten. De Elburgers werkten hen de stad uit en Van Remunde was evenmin welkom.

Om de impasse te doorbreken stuurde het stadsbestuur direct een delegatie naar Harderwijk om de sleutels van de stad aan de geuzen te overhandigen en om een vendel te vragen. Dat lieten de geuzen zich niet tweemaal zeggen en de geuzenhopman Broekhuizen reisde op 7 juli met soldaten naar Elburg. De motivatie van de Elburgers om met de Prins van Oranje in zee te gaan vertoont raakvlakken met de algehele onvrede over de uitkleding van stedelijke rechten, het haperen van de economie en de drukkende religiepolitiek in de Nederlanden. Zo had het stadje aan de Zuiderzee vermoedelijk veel last van de acties van de watergeuzen. Vandaar dat het toch besloot zich aan te sluiten bij de Opstand. Dit duurde in 1572 niet lang, want kort na de inname van Zutphen op 16 november kwam Elburg opnieuw onder het gezag van de hertog van Alva. Net als de andere Gelderse steden keert Elburg een aantal jaren later alsnog terug bij de Opstand.